Burgerschap binnen de bestaande schoolvakken

Zo’n twee jaar geleden schreef ik een blog over burgerschap en de verschillende schoolvakken. Hier kreeg ik best wat reacties op, alleen de zoektocht blijkt voor scholen nog steeds volop in gang.

De aangescherpte burgerschapswet zegt: scholen moeten een visie hebben op burgerschap, en vervolgens moet burgerschap doelgericht en samenhangend aangeboden worden. Die visie is er op veel scholen inmiddels wel, maar hoe creëer je nu samenhang?

Veel scholen kiezen ervoor om burgerschap door de vakken heen te laten lopen. Dus iedere docent, of iedere vaksectie, laat burgerschap op een bepaalde manier in hun lessen terugkomen. Soms vraagt dat slechts een kleine aanpassing van een opdracht, maar soms ook om een grotere aanpassing. Op iedere school waar ik kom zie ik soms de worsteling van secties: hoe kan ik burgerschap nu precies terug laten komen? Hoe moet ik dat doen?

Inmiddels ben ik zoveel leuke en mooie voorbeelden tegengekomen en heb ik zoveel leuke ideeën gehoord dat het me goed leek om er een aantal met jullie te delen. Wellicht heb je er wat aan, en anders vast je collega’s! En heb je zelf nog leuke tips, deel ze vooral hieronder!

Burgerschap en Nederlands

Nederlands is bij uitstek een vak waar burgerschap goed te integreren is. Allereerst denk ik dat het mooi is dat Nederlands de samenwerking zoekt met vakken in het leergebied M&M en maatschappijleer. Hoe mooi is het dat je het debatteren niet hoeft af te raffelen binnen de uren Nederlands of Maatschappijleer, maar met elkaar kunt verbinden door middel van een leerlijn. En wellicht kunnen zelfs andere vaksecties aanhaken.

Waar kun je nog meer aan denken bij Nederlands?

Nieuws en desinformatie analyseren. In het kader van ’mediawijsheid’ is dit een hele belangrijke. Leerlingen zitten bijna net zo lang op hun telefoon als op school.
Brieven en opiniestukken schrijven. Het geeft leerlingen een stem in het publieke debat en bereidt hen voor op democratische betrokkenheid.

Burgerschap en Engels

Er zijn veel scholen die kiezen voor ‘wereldburgerschap’. Er zijn online diverse tools te vinden die leerlingen in contact brengen met leerlingen op scholen in het buitenland. Leerlingen die tweetalig onderwijs volgen zouden wellicht, net als bij Nederlands, kunnen debatteren. Daarnaast biedt het vak Engels natuurlijk een duidelijk venster op de wereld.

Hoe mooi zou het zijn als je je artikelen meer kunt koppelen aan Amerikaanse, Engelse, Indiase (etc) politieke of maatschappelijke thema’s?

Burgerschap & wiskunde

Wiskunde lijkt misschien niet direct verbonden met burgerschap, maar niets is minder waar. Cijfers, statistieken en grafieken spelen een grote rol in maatschappelijke discussies. Door leerlingen te leren hoe ze data kritisch kunnen interpreteren, help je hen bewuster naar de wereld te kijken. Denk bijvoorbeeld aan samenwerking met de vakken economie of aardrijkskunde om actuele thema’s cijfermatig te onderbouwen. Hoe zit het nu écht met armoede, klimaatverandering, seksuele diversiteit of religie? En; wat zeggen de cijfers nu precies over migratie? Door maatschappelijke thema’s meer te integreren in het vak wiskunde, leren leerlingen elders beter hun mening te onderbouwen.

Maar ook bij ‘schaal-opdrachten’ zou burgerschap een rol kunnen spelen. Onlangs hoorde ik een docent vertellen dat zij in een praktische opdracht leerlingen een gebouw of kunstwerk op schaal lieten nabouwen. Leerlingen mochten gebouwen of kunstwerken kiezen die te maken hadden met democratie of maatschappij. Zo ontstonden er ook tijdens die lessen, mooie gesprekken!

Burgerschap & lichamelijke opvoeding (gym)

Het mooiste voorbeeld dat ik bij gym regelmatig tegenkom is: inclusief sporten. Sommige scholen laten leerlingen kennis maken met aangepaste sporten zoals rolstoelbasketbal, of laten leerlingen sporten met een blinddoek voor om leerlingen te laten ervaren hoe het is om te sporten met een visuele beperking. Dit vergroot empathie en bewustwording! Daarnaast is gym een onmisbaar vak als het gaat over een goede democratische cultuur. Hoe leer je met elkaar spelen en sporten. Hoe behandel je de ander eerlijk en gelijk en hoe ga je om met verschillen in talenten?

Burgerschap en CKV

Het ligt voor de hand dat kunst een geweldige invalshoek voor burgerschap thema’s is. Kunstwerken van Banksy of Ai Weiwei kaarten maatschappelijke kwesties aan en kunnen als voorbeeld dienen voor een eigen kunstwerk waarin kritiek wordt geuit op een maatschappelijk probleem. Bij CKV kun je daarnaast ook veel met diversiteit en identiteit.

Laatst sprak ik een docent die met haar leerlingen spotprenten van politici maakt. Hier werden duidelijke kaders bij gegeven, en leerlingen dachten samen na over grenzen van spot en satire.

Ik moet hierbij ook altijd denken aan de kunst van Keith Haring. Een aantal jaar geleden was ik gids op de fiets in Barcelona en leidde ik vaak Nederlandse schoolklassen door Barcelona. We stopten altijd bij het werk van Keith Haring met de naam todos juntos podemos parar el SIDA. Door een ogenschijnlijk eenvoudige schildering kaartte Keith Haring een buitengewoon intens maatschappelijk probleem aan (aids door onveilige seks en drugsgebruik). Niet alleen kaartte hij een maatschappelijk probleem aan, maar hij doorbrak ook een persoonlijk taboe. Hij wist al dat hij AIDS had en overleed iets minder dan een jaar later. Een tragisch maar treffend voorbeeld dat kan dienen als tool om met leerlingen te spreken over seks, drugs en taboes! Barcelona is sowieso een stad vól met burgerschap. En dan kan deze tour echt niet missen!!

Burgerschap en maatschappijleer

Maatschappijleer en burgerschap gaan hand in hand. Dit vak biedt dé ruimte om leerlingen kritisch te laten nadenken over de samenleving, democratie en hun eigen rol daarin. Door actuele thema’s en dilemma’s te bespreken, leren leerlingen hoe ze actief kunnen deelnemen aan de maatschappij.

Burgerschap en mentoraat

Mentoraat is dé plek waar burgerschap persoonlijk wordt. Hier krijgen leerlingen de ruimte om te reflecteren op hun rol in de samenleving, hun eigen ontwikkeling en hoe ze omgaan met anderen. Dit vak biedt de kans om belangrijke thema’s zoals respect, sociale veiligheid en toekomstperspectief te bespreken in een veilige setting. Daarnaast zie ik ook veel scholen een burgerschapsmethode gebruiken in de mentorlessen. Bijvoorbeeld de burgerschapskaarten van Methode M! Deze zijn los van elkaar in te zetten en haken mooi aan bij actuele maatschappelijke thema’s. Tip ;)

Burgerschap en Natuurkunde

Natuurkunde lijkt op het eerste gezicht misschien ver van burgerschap af te staan, maar het tegendeel is waar. Dit vak helpt leerlingen begrijpen hoe wetenschap en technologie invloed hebben op maatschappelijke ontwikkelingen, van klimaatverandering tot energietransitie. Door natuurkundige concepten te koppelen aan actuele vraagstukken, krijgen leerlingen inzicht in hun eigen rol binnen een snel veranderende wereld. Concrete voorbeelden heb ik overigens niet. Ik roep je vooral op die met mij te delen!

Burgerschap en scheikunde

Ook voor scheikunde geldt hetzelfde als waar ik hierboven de alinea mee afsloot. Maar scheikunde speelt een grote rol in maatschappelijke vraagstukken, van milieuvervuiling tot gezondheidszorg. Door leerlingen bewust te maken van de impact van chemische processen op de wereld om hen heen, leren ze kritisch nadenken over duurzaamheid, veiligheid en ethiek in de wetenschap.

Burgerschap en biologie

Wat ik mooi vind om te zien is dat veel biologie-docenten ook debatteren. Sluit aan bij de leerlijn die ik eerder in deze blog noemde. Hoe mooi is het om met je leerlingen te debatteren over seksuele diversiteit, abortus of over de evolutietheorie vs religieuze perspectieven op het ontstaan van de aarde. Of over vleesconsumptie, voedselverspilling of gentechnologie! Een tijd geleden mocht ik een les bijwonen waar leerlingen fragmenten keken uit ‘cowspiracy’ en hier opdrachten bij maakten.

Maar ook het meest actuele thema van dit moment: de stikstofcrisis. Hoe belangrijk is het om daar met leerlingen over te spreken!? Het gaat veel leerlingen direct aan!

Burgerschap en digitale geletterdheid (informatica, digitaal burgerschap)

 Tsja. Ik zei het eerder al. Onze leerlingen zitten gemiddeld langer op hun telefoon dan op school, dus maak dit alsjeblieft belangrijk en actueel. Natuurlijk is het belangrijk dat leerlingen weten hoe je werkt met office (al vraag ik me wel eens af of we dit over 5 jaar nog gebruiken zoals we dat nu doen), het lijkt me veel belangrijker om met leerlingen aan de slag te gaan met mediawijsheid en nepnieuws. Leer leerlingen hoe algoritmen werken en hoe je daar soms in verstrikt raakt. Maar denk ook aan ethiek en AI. Spreek met hen over deepfakes en over de invloed van technologie op werkgelegenheid. Anderzijds kunnen leerlingen ook nadenken en meedenken over hoe ze online deel kunnen nemen aan maatschappelijke discussies en activisme. Op deze manier wordt digitale geletterdheid niet alleen een vaardigheid, maar ook een middel om leerlingen bewuster en weerbaarder te maken in een digitale samenleving.

Burgerschap bij Duits en Frans (moderne vreemde talen)

Moderne vreemde talen zoals Duits en Frans helpen leerlingen niet alleen om zich verstaanbaar te maken in het buitenland, maar ook om een breder perspectief op cultuur, politiek en maatschappij te ontwikkelen. Door taal te koppelen aan actuele thema’s, wordt burgerschap vanzelfsprekend onderdeel van de lessen.

Waar kun je nog meer aan denken bij Duits en Frans?

Intercultureel begrip. Vergelijk Nederlandse, Duitse en Franse normen en waarden, bijvoorbeeld rondom werkcultuur, sociale omgang en feestdagen.
Europese samenwerking. Bespreek de rol van Duitsland en Frankrijk binnen de EU en de betekenis van grensoverschrijdende samenwerking.
Internationaal nieuws en media. Leerlingen analyseren hoe dezelfde gebeurtenissen anders worden belicht in Franse, Duitse en Nederlandse media.
Maatschappelijke thema’s in literatuur en muziek. Bespreek songteksten of boeken over actuele thema’s, zoals immigratie.

Burgerschap en klassieke talen (Grieks en Latijn)

Latijn en Grieks lijken misschien ver van de moderne samenleving af te staan, maar niets is minder waar. De klassieke oudheid vormt de basis van onze democratie, rechtspraak en ethiek. Door deze talen en culturen te bestuderen, leren leerlingen kritisch nadenken over hoe maatschappelijke structuren en ideeën zich door de eeuwen heen hebben ontwikkeld. Enige tijd geleden sprak ik een docent klassieke talen die zei: ik leg wel eens de vraag voor: waar was het beter om een vrouw te zijn? In Sparta of Athene?

Gelukkig zijn de meeste docenten klassieke talen echte vakbeesten met veel kennis over Socrates en Seneca, oude mythen etc. Hoe mooi is het om dat te verbinden aan actuele maatschappelijke thema’s als macht, gender en identiteit! Het oude Rome is natuurlijk ook een bron van inspiratie voor burgerschap. Dit boek staat vol eeuwig actuele thema’s! Geweldig ter voorbereiding op je schoolreis naar Rome!

Burgerschap en aardrijkskunde

Aardrijkskunde lijkt misschien vooral een vak van kaarten en landschappen, maar het is zoveel meer dan dat. Dit vak laat leerlingen begrijpen hoe de wereld in elkaar zit, hoe wij de aarde beïnvloeden en hoe de aarde ons leven bepaalt. Een docent aardrijkskunde zei eens: “Ik vraag mijn leerlingen weleens: wat zou er gebeuren als Nederland door klimaatverandering écht onder water komt te staan? Waar gaan we naartoe?” Een simpele vraag, maar één die direct raakt aan burgerschap, migratie en internationale samenwerking.

Veel aardrijkskundedocenten zijn bevlogen vertellers over klimaatverandering, wereldwijde ongelijkheid en verstedelijking. Hoe mooi is het om deze thema’s te verbinden aan actuele maatschappelijke discussies? Van de strijd om schaarse grondstoffen tot de vraag hoe we onze steden leefbaar houden—de wereld verandert en aardrijkskunde helpt leerlingen om die veranderingen te begrijpen.

Burgerschap en economie

Economie is bij uitstek een burgerschapsvak. Eenvoudige vragen kunnen al tot diepere discussies leiden: wat is een eerlijke verdeling van welvaart? Hoe beïnvloeden economische keuzes het klimaat? Moeten we meer belasting heffen op vervuilende producten? Wat moet de overheid doen met het belastinggeld? Waarom worden onze kleren in lage lonen-landen geproduceerd en, hoe ethisch verantwoord is het eigenlijk om kleding te kopen bij shein?

Er zijn ongetwijfeld vakken die ik overgeslagen heb, maar schroom niet om mij te contacten en hier eens over door te praten. Ik denk heel graag met je mee.

Hoe krijg ik mijn collega's nu zo ver?

TIP: zorg voor een duidelijke en concrete burgerschapsvisie. Dan weet je welke kant je op wilt en kunt en is het voor je collega’s overzichtelijker. Over twee weken plaats ik het vervolg op deze blog en ga ik in op hoe je je collega’s kunt meenemen in deze thema’s!

Ondertussen zit je ongetwijfeld met vragen over hoe je zelf of met je werkgroep aan de slag kunt gaan met het vormen van een visie, het maken van doelen of het maken van een leerlijn. Hiervoor mag je mij altijd contacteren!